1. Гитара турлари

Ушбу саҳифада гитара харид қилиш борасида фойдали маслаҳатлар берилган. Аввал гитара турлари билан танишиб чиқсак. Асбобнинг икки асосий тури мавжуд: акустик гитара ҳамда электрогитара. Мазкур сайт асосан акустик гитара чалишни ўзлаштиришга бағишланган. Шундай бўлсада, акустик гитара чалишни ўрганган одам электрогитарани осонликча чала олади.

Акустик гитараларнинг турли хиллари мавжуд. Нейлон торли испан ёки классик гитаралар асосан бармоқлар билан чертилади. Бундай гитараларнинг овози пўлат торли гитараларнинг овозидек жарангдор бўлмайди.

Пўлат торли гитараларни дредноут (инглизча dreadnought сўзидан олинган) ёки катта гитаралар, ўртача катталикдаги гитаралар ҳамда кичик гитаралар турларига бўлиш мумкин.

Дредноут гитаралари XX асрнинг илк ўн йилликларида ишлаб чиқарилган улкан ҳарбий кемалар номи билан аталади, чунки бу гитараларнинг қорни жуда катта бўладиi.

Ўртача катталикдаги гитаралар эса энг кенг тарқалган гитара туридир. Бундай гитаралардан турли хил мақсадларда фойдаланиш мумкин. Ўртача катталикдаги гитара билан саҳнага чиқсангиз ҳам, уни сайрга чиққанда ўзингиз билан олиб борсангиз ҳам бўлади.

Кичик гитаралар асосан бошланғич ўрганувчилар учун қўл келади. Марказий Осиёда Хитойда ишлаб чиқарилган кичик гитараларни осонликча топиш мумкин. Хитойда тайёрланган гитараларнинг айримлари яхшигина бўлса-да, кўп ҳолларда улар сифатсиз бўлади.

Айрим гитараларга товуш олгич ёки микрофон ўрнатилган бўлади. Уларни товуш кучайтиргичларга улаш мумкин. Бундай гитаралар саҳнада ижро этишда қўл келади.

Айрим гитараларга эквалайзер, яъни торлар чиқарган товушларнинг частотасини бошқариш имконини берувчи мослама ўрнатилган бўлади. Эквалайзер ёрдамида хоҳласангиз бас торларнинг, хоҳласангиз ингичка торларнинг товушига урғу беришингиз мумкин.

Баъзи гитараларга эса созлагич ўрнатилган бўлади. Бу мослама ёрдамида асбобни осонликча созлаш мумкин. Табиийки, товуш олгич, эквалайзер ва созлагич ўрнатилган гитаралар одатда анча қиммат туради, айниқса сифатлилари.

2. Акустик гитара харид қилиш

Гитара харид қилаётганда нималарга эътибор бериш керак? Гитара олаётганда иложи бўлса гитара чалишни билган танишингиз ҳамда сотувчи билан маслаҳатлашинг. Мустақил харид қилмоқчи бўлсангиз, қуйида берилган маслаҳатларга амал қилишга ҳаракат қилинг.

Гитара олар экансиз, асосийси асбобни ушлаб, чалиб кўринг. Сизга унинг шакли, тузилиши, овози маъқул келсагина олинг. Асбобни сиз чаласиз, шунинг учун аввало у сизга ёқиши керак. Иложи бўлса стулга ўтириб, торларини очиқ, яъни пардаларни босмасдан бирма-бир чалиб кўринг. Яхши гитара торларини чертганингизда уларнинг овози бир хил баландликда бўлади, торлар зириллаган товуш чиқармайди.

Сўнгра гитаранинг торларини турли пардаларда чалиб кўринг. Гитара сифатсиз бўлса, айрим торларни гитара қулоқларига яқин пардаларда босганингизда чалинаётган тор гитара қорнига яқинроқ жойлашган металл парда бўлувчиларга тегиб қолади ва товуш бўғилади. Гитаранинг дастаси градусини эгиш мумкин бўлса, бу муаммони ҳал қилиш мумкин. Аммо асбобнинг дастаси қорнига елимланган бўлса ва даста градусини ўзгартириш имконини берувчи болт бўлмаса, бу муаммога ечим топиш мушкул бўлади.

Гитара дастаси градусини ўзгартириб бўлмайдиган айрим гитараларда торлар билан даста орасидаги масофа жуда катта бўлади. Бу эса чалишни анча мушкуллаштиради. Шунинг учун иложи бўлса дастаси градусини ўзгартирса бўладиган гитара олинг. Дастаси қорнига елимланган гитара оладиган бўлсангиз, торлари ва дастаси орасидаги масофа унча катта бўлмаганини танланг.

Шунингдек, гитаранинг қулоқларига эътибор беринг. Сифатли гитара қулоқлари торни қаттиқ тортганда ҳам кутилмаганда бўшаб кетмайди. Бундан ташқари, сифатсиз гитараларнинг қулоқлари оддий ижро давомида ҳам бўшаб қолиши мумкин. Қолаверса, қулоқлар занглаб қолмаган ёки уларнинг ранги ўчиб кетмаган бўлиши керак.

Бундан ташқари, асбобнинг қорнини кўздан кечиринг. Қорин харак олдида торлар таранглиги туфайли озгина кўтарилиб қолган бўлиши мумкин. Бу нормал ҳолат. Аммо қорин ҳаддан ташқари қаппайиб қолган бўлса, бундай асбобни харид қилманг.

Гитаралар турли материаллардан, масалан, ёғоч ёки пластмассадан тайёрланган бўлиши мумкин. Ёғочдан ясалган гитаралар одатда сифатли ва шунга яраша қиммат бўлади. Аммо пластмассадан тайёрланган яхши гитаралар ҳам учраб туради.

3. Электрогитара харид қилиш

Бу сайтда асосан акустик гитара чалиш сирлари ҳақида сўз юритилади. Электрогитара ҳақида эса оз маълумот берилган. Аммо бу муаммо эмас, чунки акустик гитара билан электрогитара ўртасида унча катта фарқ йўқ. Акустик гитара чалишни ўрганган одам электрогитара чалишни нисбатан осон ўзлаштиради.

Акустик гитара товушни қорни ёрдамида баландлатиб беради. Шунинг учун унинг овозини оддий шароитларда кучайтириш шарт эмас. Аммо электрогитарани чалиш учун товуш кучайтиргич керак бўлади. Электрогитаралар товуш олгичлар орқали металл торларнинг тебранишини электр аудио сигналларга айлантиради. Бу сигналлар радиокарнайлар ёрдамида эшиттирилади. Аммо электрогитарадан чиққан сигнал радиокарнайга тўғридан-тўғри улаш учун жуда кучсиз бўлгани туфайли бу сигнал радиокарнайга берилишидан аввал кучайтирилади.

Электрогитаранинг яхши жиҳатлари кўп. Замонавий электрогитаралар минглаб овоз чиқара олади. Электрогитарадан чиққан сигнал электрон сигнал бўлгани учун уни осонлик билан электрон схемалар ёрдамида турли хил қилиб ўзгартириш мумкин. Шу сабаб электрогитаралар ёрдамида сокин оҳангларни ҳам, атроф-муҳитни ларзага соладиган кучли мусиқаларни ҳам ижро этиш мумкин.

Электрогитаранинг жуда ҳам кўп тури бор. Масалан, асбобнинг қаттиқ қоринли, ярим акустик, электроакустик турлари мавжуд. Электрогитара торларининг сони ҳам ҳар хил бўлади. Ҳатто битта торли гитаралар мавжуд. Тўрт, етти, саккиз, тўққиз, ўн, ўн икки торли турлари ҳам бор. Иккита дастали электрогитаралар ҳам кенг тарқалган.

Электрогитара харид қилишни истасангиз, гитара чалишдан хабари бор танишларингиз ҳамда сотувчи билан маслаҳатлашинг. Электрогитаралар одатда оғир бўлади. Сиз танлаган гитара ўта оғир бўлса кичикроқ, енгилроғини изланг. Электрогитара харид қилаётиб албатта уни товуш кучайтиргичга улаб, текшириб кўринг. Улаганингиздан кейин, турли эффектларини ишлатиб кўринг.

Бошланғич гитарачилар соддароқ электрогитара олишса ҳам бўлаверади. Оддийроқ электрогитараларда товуш олгичлар иккита бўлади. Қимматроқ моделларда учта товуш олгич бўлади. Шунингдек, ўта кўп тугма ва функцияга эга гитарани олишни тавсия қилмаган бўлардим, чунки функцияси озроқ гитаралар узоқ вақт хизмат қилади.

Электрогитарани товуш кучайтиргичсиз чалиб бўлмагани учун бу мосламалар ҳақида ҳам икки оғиз сўз айтсам.

Товуш кучайтиргичларнинг энг кенг тарқалган ҳамда энг қулай тури комбо деб аталади. Уларда ҳам товуш кучайтиргич, ҳам радиокарнай бўлади. Йирик саҳналарда ижро этишда одатда алоҳида товуш кучайтиргич ва алоҳида радиокарнайлардан фойдаланилади.

Хона шароити учун камида 15 ватт чиқарадиган ҳамда радиокарнайи камида 20 см бўлган комбо айни муддаодир. Бундан кичик комболарнинг овози сустроқ бўлади.

Товуш кучайтиргич сизнинг гитарангиз билан яхши ишлашини текшириб кўринг. Гитарадаги ҳар бир товуш олгични ёқиб, текшириб кўринг. Комбодаги эквалайзер тугмаларини ҳам бураб кўринг. Яхши гитара ва яхши комбо паст баландликда ҳам, юқори баландликда ҳам тиниқ овоз чиқаради.

4. Гитара аксессуарлари

Гитара харид қилганингиздан кейин, унга турли аксессуарларни олишингиз мумкин. Улар ёрдамида гитара чалишингиз янада осонлашади. Қуйида энг муҳим гитара аксессуарлари билан танишишиб чиқамиз.

Камар

Энг аввало гитара камари ҳақида сўз юритсак. Табиийки, гитара камари асбобни тик туриб ижро этганда қўл келади. Одатда камарни ўзингизга қулай қилиб узайтиришингиз ёки қисқартиришингиз мумкин.

Каподастр

Каподастр ёки капо очиқ торлар товуши баландлигини ўзгартириш учун қўлланилади. Каподастрларда одатда пружина бўлади ва улар ёрдамида гитаранинг торлари муайян пардада сиқиб қўйилади. Масалан, гитаранинг тонини ярим тон кўтариш учун каподастр биринчи парданинг устига қўйилади. Бир тон кўтариш учун эса иккинчи пардага қўйилади ва ҳоказо. Каподастр кўпроқ очиқ аккорд чалиш имконини беради.

Медиатор

Медиатор бирор қаттиқ материалнинг кичик бўлакчасидир. Гитарани медиатор билан чалаётганда одатда уни кўрсаткич ва бош бармоқ ўртасида ушлаймиз. Классик гитарачилар одатда торларни бармоқлари билан чалишади. Медиатор асосан пўлат симли ва электрогитараларни чалишда қўлланилади.

Замонавий медиаторлар асосан пластмассадан ясалади. Аммо суяк, тошбақа косаси ва ёғочдан ясалган турлари ҳам мавжуд. Илк медиаторлар тошбақа косасидан ясалган. Кейинчалик тошбақаларнинг сони камайгани учун улардан медиатор ёки бошқа нарса ясаш тақиқланган. Ҳозирги кунда тақиқдан аввал тошбақа косасидан ясалган медиаторлар жуда қадрланади.

Медиаторнинг шакли ва ўлчами ҳар хил бўлади. Жазз мусиқада ишлатиладиган медиаторлар кичик бўлади. Бас гитара медиаторлари эса катта бўлади. Медиатор қалинлигига қараб ишлатилади. 0,2 мм дан 0,5 мм гача бўлган юпқа медиаторлар одатда зарб чалиш учун ишлатилади. 0,7 мм дан 1,5 мм ёки ундан ҳам қалин бўлган медиаторлар эса асосан соло чалиш учун қўлланилади.

Оёқ курсичаси

Оёқ курсичасидан одатда классик гитара ижро этишда фойдаланилади. Курсича металл торли акустик гитарани чалишни ҳам қулайлаштиради. Баландлигини ўзгартириш мумкин бўлган курсича олишни тавсия қиламан.

Созлагич

Ҳар бир ижрочи ўз гитарасини созлаб туришга мажбур. Ҳар қандай гитара узоқ ижродан кейин ўз созини йўқотади. Қолаверса, асбобга янги тор қўйгандан кейин ҳам уни созлаш керак бўлади.

Гитарани турли йўл билан созлаш мумкин. Гитарани созлаш саҳифасида уларнинг айримлари ҳақида маълумот берилган. Энг қулай созлагич электрон созлагич ёки тюнер бўлиб, у ёрдамида гитарани созлаш жуда осондир.

Тиргак

Гитарани чалиб бўлганингиздан кейин, уни бирор ерга қўйишингиз керак. Ҳар сафар уни ғилофига солишни истамасангиз, гитара учун тиргак олишингиз мумкин. Тиргакларнинг турли-туман хиллари мавжуд. Муҳими, тиргак гитарани яхши ушлаб турса бас.

Қулоқ бурагичи

Қулоқ бурагичи ўта муҳим аксессуар эмас, аммо гитарага янги тор қўйишни анча осонлаштиради. Янги торни қўл билан бураш машаққатли ва анчагина вақт олади. Бурагич эса бу жараённи осонлаштиради. Қулоқ бурагичи унча қиммат турмайди, шунинг учун уни олиб қўйиш зиён қилмайди. 

Ғилоф

Гитара билан бирга уни сақлаш ва олиб юриш учун ғилоф ҳам олиш керак. Энг яхши ғилоф чемодан каби қаттиқ материалдан ясалган ғилофдир. Аммо улар одатда анча қиммат туради. Шундай бўлсада, юқори сифатли гитара харид қилсангиз, албатта қаттиқ ғилоф олинг.

Мочалка билан қопланган юмшоқроқ ғилофлар ҳам гитарани яхшигина сақлайди. Ўта юпқа ғилофлар эса гитарани чангдан сақлай олади, холос.

5. Янги тор сотиб олиш

Куй авжида узилмасин тор,
Шеър ярмида синмасин қалам.
Яшаб бўлмай умрини зинҳор
Бу дунёдан кетмасин одам.

Эркин Воҳидов
«Куй авжида узилмасин тор»

Гитара торлари вақт ўтиши билан эскиради, овози ўзгаради, узилиб қолади. Торларни алмаштираётиб нималарга эътибор бериш керак?

Одатда бир дона тор узилса ҳам барча торни алмаштириш керак. Чунки янги сотиб олинган торлар эскиларидан фарқ қилади. Торларни алмаштиришни энг йўғон тордан бошлаш керак. Бунинг учун тегишли қулоқни бураб, йўғон торни бўшатинг. Сўнгра пастки харакдаги поначани чиқариб, торнинг иккинчи учини бўшатинг.

Янги торнинг ҳалқали учини харакдаги тешикка киритинг ва понача билан торни маҳкамланг. Торнинг иккинчи учини қулоқнинг тешигидан ўтказиб, ўзини-ўзи ушлай оладиган бўлгунига қадар қулоқни буранг. Созлагич ёрдамида янги торни тегишли баландликка кўтаринг. Ушбу жараённи қолган торлар билан такрорланг.

Торларни бирма-бир алмаштириш керак. Чунки ҳаммасини бирданига бўшатиб олиб, кетидан янгиларини қўйиш асбоб дастасига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Янги торларни қўйиб бўлганингиздан кейин, маълум вақтгача уларни тез-тез созлаб туришингизга тўғри келади. Торлар чўзилиб, мослашиб олганидан кейин, асбоб сози бузилмайдиган бўлади.

6. Менинг гитараларим

Гитара чалишга эсимни таниганимдан бери қизиқаман. 2006 йилгача ўз гитарам бўлмаган, шунинг учун дўстлар ва танишлар гитараларини қисқа муддатга олиб, чалишни ўргана бошлаганман. 2006 йил раҳматли отам Қирғизистон пойтахти Бишкек шаҳридан менга илк гитарамни олиб келиб берди. Мазкур гитарам Хитойда ишлаб чиқарилган кичик гитара бўлиб, ҳануз хизмат қилмоқда. Илк видеодарсларимни айнан шу гитара билан ёзганман. Унинг менга ёққан жиҳатлари – олиб юриш учун қулайлиги ҳамда яшил ранги!

2010 йил АҚШдан дўстим совға қилган Eterna EF-31 гитарасини олиб келдим. Yamaha ширкати ишлаб чиқарган ушбу гитара ўртача катталикда бўлиб, у ҳам менга беминнат хизмат қилиб келмоқда. Менга асбобнинг энг манзур келган жиҳатлари – дастасининг торлиги ва овозининг жарангдорлиги. Ушбу гитара товуш олгичсиз ишлаб чиқарилади, аммо меникига алоҳида сотиб олинган товуш олгич ўрнатилган. Бу эса асбоб билан саҳнада куйлашни ва унинг овозини ёзиб олишни анча осонлаштиради.

Айни дамда Yamaha F310 TBS гитарам ҳам бор. Ушбу модель энг арзон сифатли гитаралардан бири бўлгани учун, кўплаб давлатда бестселлер, яъни бозори чаққон гитарага айланган. Кўпчилик гитара чалишни энди ўргана бошлаганларга айнан шу моделни харид қилишни тавсия қилади.

Видеоларимда бошқа гитараларни ҳам кўришингиз мумкин. Болалар гуруҳининг «Нега ундай қилдинг сен?» ашуласига доир видеодарсимда Yamaha FG730S гитарасини чалганман. Ямаҳа ширкатининг FG гитара сериясидаги барча гитара каби ушбу модель ҳам бошланғич ўрганувчилар, ҳам тажрибали гитарачилар орасида юқори сифати билан шуҳрат қозонган. Бу гитаранинг дастаси жуда қулай, овози эса жуда жарангдордир.

Болалар гуруҳининг «Сени соғиндим» ашуласини чалиш кўрсатилган видеодарсимда Hohner HC06 нейлон торли классик гитарасини чалганман. Мазкур гитара янги ўрганувчилар учун тавсия қилинади. Унинг афзал жиҳатлари кичик ва қулайлиги ҳамда торларининг юмшоқлигидир.